สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เผยแพร่ วันพุธที่ 25 สิงหาคม พ. ศ. 2564 เป็นที่ทราบกันดีว่าสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงผนวชเป็นสามเณรเมื่อ พ. 2418 และขณะที่พระชันษา 22 ปี ก็ผนวชเป็นพระภิกษุ และประทับจำพรรษาที่วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ระหว่างทรงผนวชมีเหตุที่ทรงประชวรจนต้องขอรับยาชนิดหนึ่งมาเสวย ซึ่งยานั้น "เข้าด้วยกัญชา" จนเกิดเหตุการณ์ผิดธรรมดาในโบสถ์ขึ้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์เรื่องราวเชิงประวัติศาสตร์และเหตุการณ์เกี่ยวกับบุคคลมากมาย เรื่องราวส่วนใหญ่ล้วนมีเกร็ดน่าสนใจ และสะท้อนสภาพบริบทในยุคสมัยนั้น ไม่เว้นแม้แต่เหตุการณ์ช่วงที่พระองค์ทรงผนวช เมื่อพ. 2426 (ยึดตามปีที่กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงบันทึก) การผนวชเป็นพระภิกษุ ที่มาที่ไปของการบวชครั้งนั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์เล่าไว้ในบันทึก "ประวัติพระอาจารย์" ลงวันที่ 30 ธันวาคม พ. 2478 อันเป็นเรื่องราวประวัติ พระยาพฤฒาธิบดี ศรีสัตยานุการ (อ่อน โกมลวรรธนะ) ซึ่งถือเป็นพระครูท่านหนึ่งในช่วงที่พระองค์ทรงผนวชเป็นพระภิกษุเมื่อพ. 2526 พระยาพฤฒาธิบดี ได้รับพระราชทานนาม "พระอมราภิรักขิต" และครองวัดนิเวศน์ เมื่ออายุ 27 ปี บวชได้ 6 พรรษา พระนาม "พระอมราภิรักขิต" นั้น รัชกาลที่ 5 ทรงพระราชทานแด่พระมหาอ่อน เมื่อทรงตั้งเป็นพระราชาคณะที่พระอมราภิรักขิต ตามฉายาของท่านเมื่ออุปสมบทเป็นพระภิกษุว่า "อมโร" ที่มาที่ไปของการบวชครั้งนั้น กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์เล่าไว้ว่า พระพุทธเจ้าหลวงทรงเสด็จฯ ไปประทับที่พระราชวังบางปะอินอยู่บ่อยครั้ง เป็นเหตุทำให้ทรงสร้าง "วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ " (ปัจจุบันสะกด วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร) เมื่อสร้างแล้ว การเสด็จฯไปประทับที่พระราชวังบางปะอินก็มักเสด็จฯ ไปที่วัดด้วยทุกครั้ง เมื่อพ.
ชีวิตและงานของสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. กรุงเทพ:สำนักพิมพ์คลังวิทยา, ๒๕๑๗. พูนพิศมัย ดิศกุล. สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. กรุงเทพ:มูลนิธิเสฐียรโกเศศ-นาคะประทีป, ๒๕๒๕. ทักษิณ ณ ตะกั่วทุ่ง. พระบิดาองค์บิดาและพระมารดาของไทย. กรุงเทพ:สำนักพิมพ์ศิลปาบรรณาคาร, ๒๕๔๖. เว็บไซต์ที่เกี่ยวข้อง รวบรวมโดย: นักศึกษาฝึกงาน คณะมนุษยศาสตร์ สาขาสารสนเทศ | สมเด็จพระนเรศวรมหาราช | กรมหลวงชุมพรฯ | กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ | สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช | สนเทศน่ารู้ ขึ้นด้านบน